Demiryolu Sinyalizasyon Sistemleri

Metro, tramvay ya da tren ile seyahat ederken hız, durma süresi, kapıların açılması, istasyona kaç dakikada gelineceği gibi birçok konu demiryolu sinyalizasyon sistemleri ile gerçekleştirilir.

Raylı Sistemlerde Sinyalizasyon

Raylı sistemler olarak adlandırılan demiryolu sinyalizasyon sistemleri trenlerde, metrolarda ya da hafif metrolarda en önemli konudur. Aracın seyahat halinde her şeyi saniyesine hatta milimetresine kadar belirlenir ve buna göre müdahale edilir.

Sinyalizasyon sisteminde problem yaşanması halinde sonucu ölüm olan felaketler yaşanır dolayısıyla raylı sistemler açısından sinyalizasyon olmazsa olmaz bir unsurdur. Aynı zamanda demiryolu hatlarını düzenlediğinden dolayı hayatı öneme sahip olan sinyalizasyon eksikliğinden dolayı birçok ölümlü tren kazaları yaşanmıştır.

Demiryolu Sinyalizasyon Sistemlerinin Tarihi

İlk yıllarında hızlı ulaşım aracı olarak kullanılan demiryolu araçları zaman içerisinde birçok farklı değişim ve gelişim gösterdi. Ancak yaşanan kazalar sonucunda demiryolu hatları üzerine sinyalizasyonlar yapıldı.

1840’lı yıllarda trenlerin hız emniyet ve ekonomi açısından istenen noktada varmasını sağlamak amacıyla mesafe aralık yöntemi kullanılmaya başlandı. Sinyal sisteminin kullanılmaya başladığı yıllar 1900’lü yıllardır.

Kontrol operatörleri tarafından elle çalıştırılan demiryolu sinyalizasyon sistemleri sırası ile yarı otomatik, otomatik ve mekanik blok sistemi gibi gelişmeye devam etti.

Demiryolu Sinyalizasyon Sistemleri Türleri

Halen tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de hafif metro ve metrolarda kurulu olan üç tür demiryolu sinyalizasyon sistemleri bulunmaktadır;

Sabit blok manuel sürüş.
Sabit blok otomatik sürüş.
Hareketli otomatik sürüş.

Hafif metro hatlarında uygulanan sabit Fixed blok manuel sürüş sefer aralıklarını en üst düzeyde tutturmak için uygun olmayan sistemdir. Burada makinistin deneyimine güvenilir ancak hattın kapasitesi 10 dakikalık headwayden düşük olması durumunda tren aralıkları tutturulamaz. Bu durumda makinist bilgilendirme sistemleri ile birlikte araç takip sistemleri kullanılır.

Sabit Fixed blok otomatik sürüş moving blok ile birlikte kullanılır. Demiryolu sinyalizasyon sistemleri içerisinde bulunan sabit pilot otomatik sürüş sisteminde trenler kumanda merkezi tarafından bilgisayar ile otomatik sürülür. Tünele belli aralıklarla yerleştirilen bloklar kullanılarak trenin bloklararası iletişim kurması sağlanır. Headwayin belirlediği zaman çizelgesine göre trenin hareket saatleri işletme programına kaydedilir.

Sinyalizasyon sistemlerinin son noktası olarak ifade edilen hareketli otomatik sürüş yani moving blok sisteminde her şey sinyalizasyon ve yazılımlardan ibarettir. Kumanda merkezinin haberleşmesi her tren ile hat boyu döşenen ekipmanlar aracılığıyla yapılır. Çift kanal haberleşme kullanıldığı gibi sahadan gelen tüm bilgiler trenin üzerinde karşılaştırılır.

Tam Otomatik Sinyalizasyon Sistemlerinin Avantajları

Tam otomatik demiryolu sinyalizasyon sistemleri ile sürüş tamamen bilgisayarı kullanılarak yapılır. Makinistin tek görevi temsili şekilde kapı kapamaktır, Üsküdar- Ümraniye- Çekmeköy hattı tam otomatik sistem ile yapılmaktadır. Tam otomatik sinyalizasyon sisteminin avantajları şu şekilde sıralanır;

İnsan hatasını engeller.
Yaya ile araç çarpışmaları önlenir.
Platform kapı kullanıldığından dolayı insanların düşmesi ya da yolcuların neden olduğu gecikmeler önlenir.
Trenler arasındaki headway süresi en aza indirilir ve böylece yolcu bekleme süresi kısaltılır.
Yüksek hız kısa yolculuk süresi ile birlikte aynı zamanda toplu taşımaya karşı çekim etkisini arttırır.

Sinyalizasyon Ekipmanları

Türkiye’de ve dünyada raylı sistemlerde büyük bölümü uzaktan kontrol ile sağlanır. Demiryolu sinyalizasyon sistemleri temel ekipmanları şunlardır;

Makas motoru; aracın diğer yola geçmesini sağlar hareketli ve sabit parçadır. Dil takımı, arar aylar ile göbek ve kontra raylar olmak üzere 3 bölümden oluşur.
Hat devresi; hattın o bölümündeki doluluk durumunu gösterir. Sinyalizasyon ekipmanları içerisinde en çok kullanılan ve en eski üründür. Hat devresi tren rotasının üzerindeki engellerin kaldırıldığını kontrol etmek ve makaslama noktalarını gerekli olduğu durumlarda engellemek için kullanılır. Aynı zamanda tren yaklaşımını tespit etmek, hemzemin geçit koruması kontrolü yapmak, tren konumunu gösterme ve otomatik geçilen tren rotasını serbest bırakma gibi farklı kullanım amaçlarına sahiptir.
Anklaşman ekipmanları; Her hat bölgesinde tren rotaları ile hareketleri için uygulanacak olan şartlar anklaşman tablosunda düzenlenir.
Sinyaller; kompakt ve led olmak üzere iki farklı sinyalizasyon sistemi bulunmaktadır. Düşük maliyetli ve yüksek kullanılırlığa sahip olan sinyaller etkin ve güvenli çalışma sağlar.
Aks sayacı; hat üzerinde iki nokta arasından geçen treni algılar bölgenin doluluk durumunu anlamak için kullanılır.